पिंपळेगुरव : महाराष्ट्रात अनेक प्रसिद्ध ऐतिहासिक गडकिल्ले आहेत. या गडांशी सातवाहनांपासून ते छत्रपती शिवाजी महाराजांपर्यंत अनेकांचं नात आहे. ज्या गडकिल्ल्यांचा इतिहास इतिहासकारांनी मांडला ते गडकिल्ले महाराष्ट्रात प्रसिद्ध झाले. मात्र, इतिहासामध्ये महत्त्वाची कामगिरी करूनही महाराष्ट्राच्या कानाकोपऱ्यातले अनेक किल्ले प्रसिद्धीपासून वंचित राहिले. त्या पैकीच एक म्हणजे सातारा जिल्ह्यातील पाटणजवळील दातेगड. चारही बाजूंनी नैसर्गिक काळ्या कातळाची तटबंदी लाभलेल्या दातेगडाचं वैशिष्ट्यं म्हणजे या गडावरील बऱ्याच वास्तू दगडात खोदून तयार केल्यात. 

सह्याद्रिच्या माथ्यावर तलवारीचा भव्य आकार असलेली विहीर हेही याचं प्रमुख वैशिष्ट्य. पाटणपासून केवळ सहा किलोमीटर अंतरावर हा गड आहे. गडापर्यंत पोहोचण्यासाठी कराड-कोयनानगर मार्गावरील पाटण गाठावं लागतं. गावातून चाफोली रोड जातो, त्या रस्त्यानं १५ मिनिटं चालल्यानंतर डाव्या बाजूलाच लाल मातीची मळलेली पायवाट दिसते. या पायवाटेनं थोडं पुढं गेल्यावर दातेगडावरून उतरत आलेल्या डोंगरधारेस भिडायचं. या रस्त्यानं साधारण ५० मिनिटं चालल्यानंतर दर्गा लागतो. त्या समोरून टेकडीच्याच धारेवरून मळलेल्या पायवाटेनं आपण पठारावर पोहोचतो. तिथून गडाच्या पायथ्याचं टोळेवाडी गाव लागतं. हा भाग डोंगराळ असल्यानं गडावर पोहोचण्यासाठी स्थानिक लोकांची मदत घ्यावी, अन्यथा भरकटण्याची शक्यता आहे. 

हा किल्ला काही काळ मोगलांच्या अधिपत्याखाली होता. गडाच्या पश्चिम बाजूस भग्न प्रवेशद्वार आहे. या गडावर तलवारीचा आकार असलेली भव्य विहीर आहे. ती इतिहासकालीन शिल्पकलेची चुणूक दाखवते. किल्ल्याच्या पश्चिम टोकावर अखंड खडकात खोदलेली ही विहीर किल्ल्याच्या दक्षिणेला आहे. अखंड खडकातील विहिरीत उतरण्यासाठी ४१पायऱ्या आहेत. त्यापैकी काही पायऱ्या ढासळलेल्या अवस्थेत आहेत. या पायऱ्यांवरून विहिरीत उतरल्यानंतर विहिरीच्या मध्यभागी पश्चिम बाजूला महादेवाचं मंदिर खोदलंय. त्याचा आकार भव्य आहे आणि या वरूनच या तलवार विहिरीची भव्यता जाणवते. मंदिरात शिवलिंग असून, मंदिरापासून खाली काही अंतरावर पाणी आहे. तलवार विहिरीची खोली किती हे सांगता येणार नाही. मात्र, वरून पाण्यात दगड टाकला, की विशिष्ट आवाज येतो. हे ऐकून माहीत झाल्यानं गडावर येणारा प्रत्येक माणूस विहिरीत दगड टाकून आवाज ऐकण्याचा प्रयत्न करतो, त्यामुळे विहिर दगडानं भरली आहे. 

तलवार विहिरीपासून जवळच अखंड खडकात खोदलेलं गणपती आणि मारुतीचं मंदिर आहे. या मंदिरात उतरण्यासाठी २९पायऱ्या उतराव्या लागतात, या मंदिरावर कोणतंही आच्छादन नाही. चौकोनी आकाराच्या खोदकामात दक्षिणाभिमुख गणपती आणि पश्चिमाभिमुख मारुती अशा मूर्ती आहेत. मंदिराचं वैशिष्ट्य असं, की सूर्योदयाला सूर्यकिरणं थेट गणपतीच्या मूर्तीवर पडतात आणि सूर्यास्तासमयी किरणं मारुतीच्या मूर्तीवर येतात. अशा रचनेत खोदलेलं हे मंदिर पूर्व इतिहासातील शिल्पकारांची बौद्धिकता जाणवून देतं. गडासमोर एक उंच टेकडी आहे, या टेकडीचा पूर्वी टेहळणी टेकडी म्हणून उपयोग केला जात होता. इथून कोयनेचा नागमोडी प्रवाह, पाटण शहर, पवनचक्की प्रकल्प, सह्याद्रिच्या अफाट पसरलेल्या रांगा आकर्षित करतात. या गडाचं दुसरं नाव आहे, सुंदरगड, आपलं हे नाव सर्वार्थानं सिद्ध करणारा हा किल्ला खरंच पाहण्याजोगा आहे.